Ενώ η Ελλάδα παραμένει εγκλωβισμένη στο τέλμα της
οικονομικής κρίσης, σε ένα άλλο πεδίο – πολύ πιο θεμελιώδες – συντελούνται
διεργασίες, οι οποίες θα αλλάξουν μεσοπρόθεσμα την πληθυσμιακή της υπόσταση: η
μία διεργασία είναι η εν εξελίξει και πλέον επιταχυνόμενη δημογραφική της
κατάρρευση και η άλλη είναι η αθρόα είσοδος μεταναστών και προσφύγων, φαινόμενο
το οποίο θα μας συνοδεύσει στις επόμενες δεκαετίες...
Γιατί καταρρέει
δημογραφικά ο ελληνικός πληθυσμός;
Η δημογραφική κατάρρευση του ελληνικού πληθυσμού ξεκίνησε τυπικά
στη δεκαετία του 1980, όταν οι γεννήσεις ανά έτος μειώθηκαν από τις 160 στις
100 χιλιάδες και αντίστοιχα η γονιμότητα των Ελληνίδων έπεσε στα 1,3-1,4 παιδιά
ανά γυναίκα, δηλαδή κάτω από το όριο
ανανέωσης των γενεών (2,1 παιδιά ανά γυναίκα). Για περισσότερο από μια 25ετία
λοιπόν, κάθε Ελληνίδα δεν γεννά τα δύο παιδιά που απαιτούνται, ώστε (κατά μέσο
όρο) να φέρει στη ζωή μια κόρη που θα την αντικαταστήσει, και άρα κάθε γενιά γυναικών είναι μικρότερη από την
προηγούμενη. Αυτή είναι η «περίφημη» παγίδα
χαμηλής γονιμότητας στην οποία όταν εγκλωβίζεται ένας πληθυσμός, εισέρχεται
σε ένα αυτοτροφοδοτούμενο και ως εκ
τούτου ασταμάτητο καθοδικό σπιράλ...
Γιατί οι συνέπειες της
υπογεννητικότητας μόλις τώρα γίνονται ορατές;
Οι παραπάνω εξελίξεις δεν έδωσαν έως τώρα πολύ ορατά
αποτελέσματα, γιατί οι μεταναστευτικές εισροές της δεκαετίας του 1990 και οι
γεννήσεις των αλλοδαπών (περίπου 17% στο σύνολο) «μασκάρησαν» κάπως το ελληνικό
δημογραφικό πρόβλημα. Ως σύνολο λοιπόν ο πληθυσμός της χώρας περέμεινε περίπου
σταθερός στη δεκαετία 2001-2010, αλλά στις αρχές της ο ελληνογενής πληθυσμός ήδη
είχε εισέλθει σε τροχιά συρρίκνωσης, ενώ παράλληλα συνέχισε να γερνά... (Σημείωση:
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΗΕ, ο ελληνικός πληθυσμός το 2015 ήταν ο 6ος πιο
γηρασμένος στον κόσμο, με μέσο όρο ηλικίας τα 44 έτη.)
Με την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης μετά το 2010, το ήδη
υπάρχον ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα επιτείνεται με διπλό τρόπο: από τη μια
μεριά συμπιέζεται περαιτέρω η ήδη χαμηλή γονιμότητα του ελληνικού πληθυσμού,
ενώ από την άλλη μεριά διαρρέει προς το εξωτερικό σημαντικό τμήμα της ελληνικής
νεολαίας, παίρνοντας μαζί του και τις γεννήσεις που θα παρήγε... Δηλαδή έχει
δημιουργηθεί ο ίδιος καταστροφικός
συνδυασμός αρνητικού ισοζυγίου γεννήσεων-θανάτων και αρνητικού
μεταναστευτικού ισοζυγίου γηγενών, τον οποίο γνώρισε η Βουλγαρία μετά το 1990
με συνέπειες δραματικές για τον πληθυσμό της, ο οποίος μέσα σε 25 χρόνια
συρρικνώθηκε από τα 9 στα 7 εκατομμύρια (!) και σήμερα συνεχίζει να μειώνεται
με έναν από τους ταχύτερους ρυθμούς στον κόσμο...
Ποιές είναι οι
προβλέψεις για την εξέλιξη του ελληνικού πληθυσμού;
Το παράδειγμα της Βουλγαρίας μας δείχνει ξεκάθαρα τί
περιμένει την Ελλάδα: Για να έχουμε μια ποσοτική αίσθηση των όσων θα συμβούν, αναφέρουμε
ότι σύμφωνα με τις δημογραφικές προβολές της Eurostat (2013), αναμένεται ότι στο μέσον του 21ου
αιώνα ο συνολικός πληθυσμός της Ελλάδας δεν θα ξεπερνά τα 9 εκατομμύρια (και
βέβαια θα συνεχίσει να μειώνεται όσο η γονιμότητα θα παραμένει στα παρόντα
επίπεδα). Αυτό όμως που είναι πιο συνταρακτικό είναι η βαθιά γήρανσή του η
οποία σταδιακά θα συντελεστεί: από τα 9 εκατομμύρια του 2050, τα 3 εκατομμύρια
θα είναι άνω των 65 ετών! Δηλαδή σε χρονική απόσταση μιας γενιάς ο ελληνικός
πληθυσμός θα είναι ένας πληθυσμός στα πρόθυρα της δημογραφικής κατάρρευσης με
ό,τι αυτό συνεπάγεται...
Αντικατάσταση
πληθυσμού...
Την ίδια ώρα που συμβαίνουν αυτά, η Ελλάδα λόγω της
γεωγραφικής της θέσης δέχεται μια αφόρητη μεταναστευτική πίεση από την Ασία και
από την Αφρική, η οποία θα συνεχιστεί στις επόμενες δεκαετίες καθώς θα
τροφοδοτείται από την καλπάζουσα δημογραφία, τη φτώχεια και την πολιτική
αστάθεια που χαρακτηρίζουν πολλές χώρες αυτών των περιοχών, αλλά και από τις
κλιματικές αλλαγές οι οποίες θα προκαλέσουν κύματα «κλιματικών προσφύγων». Με
άλλα λόγια στις επόμενες δεκαετίες αναμένεται να συμβεί μια αντικατάσταση πληθυσμού με απρόβλεπτες
κοινωνικές και πολιτικές συνέπειες...
Οι δύο παράλληλες εξελίξεις τις οποίες επισημαίνουμε εδώ οδηγούν
πολλούς στο απλοϊκό συμπέρασμα ότι μέσω των μεταναστευτικών εισροών θα λυθεί το
ελληνικό δημογραφικό πρόβλημα. Όμως το δημογραφικό έλλειμμα της χώρας είναι
τόσο μεγάλο, ώστε μια ολοκληρωτική του κάλυψη με μεταναστευτικές εισροές θα
σήμαινε ότι περίπου στο μέσο του τρέχοντος αιώνα θα μιλάμε για μια άλλη χώρα.
Και το πρόβλημα βεβαίως εδώ δεν είναι μόνο η διατήρηση της πολιτιστικής της
φυσιογνωμίας που ίσως κάποιους δεν τους συγκινεί ή δεν τους ενδιαφέρει, αλλά
ότι μια τέτοια κοινωνία πολύ δύσκολα θα
μπορέσει να είναι συνεκτική. Διότι κάτι τέτοιο θα είναι πρακτικά αδύνατο,
αν τότε ο μισός περίπου νεανικός πληθυσμός θα προέρχεται από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν
ή χώρες της Αφρικής, δηλαδή θα συντίθεται από πληθυσμούς πολιτισμικά πολύ
μακρινούς από τον ελληνικό...
Το μείζον πρόβλημα
της χώρας είναι η επερχόμενη μεταβολή της πληθυσμιακής της υπόστασης
Τα παραπάνω σκιαγραφούν το μείζον πρόβλημα που καλούνται να
αντιμετωπίσουν σήμερα οι πολιτικές και οι πνευματικές ηγεσίες της χώρας και το
οποίο δεν είναι άλλο από την επερχόμενη (και μη αναστρέψιμη) μεταβολή της
πληθυσμιακής της σύστασης. Η αναγνώριση της σημαντικότητας αυτού του ζητήματος
καθόλου δεν θέτει στο περιθώριο την άμεση ανάγκη οικονομικής ανασύνταξης, η οποία
όμως δεν είναι τελικά ο σκοπός, αλλά το μέσον για να παρεμείνει αυτή η κοινωνία
βιώσιμη. Διότι μια χώρα μπορεί να ζήσει και ως φτωχή. Δεν μπορεί όμως να
υπάρξει χωρίς πληθυσμό ή με μια κοινωνία κατακερματισμένη, αποτελούμενη από
ξένα ή και αντιτιθέμενα μεταξύ τους υποσύνολα...
Τα στοιχεία προέρχονται από το βιβλίο του Αναστάσιου
Λαυρέντζου, «Σιωπηρή Άλωση – Το Δημογραφικό και το Μεταναστευτικό πρόβλημα της
Ελλάδας» (Εκδόσεις Πραγματεία).